موارد مجاز برای افشای اسرار بیماران

افشای اسرار پزشکی یکی از مباحث مهم اخلاق و حقوق پزشکی است. حفظ اسرار از جمله حقوق شناخته شده بیمار است که در منشور حقوق بیمار اکثر کشور‌ها و سایر قوانین و مقررات داخلی و بین المللی مورد تأکید قرار گرفته است.

قطعاً، حفظ اسرار از اسباب اطمینان بیماران به پزشکان و مراجعه به آن‌هاست و عدم توجه به این امر، سبب سلب اعتماد بیماران نسبت به پزشکان، کاهش صداقت و عدم مراجعه به آنان در بسیاری از موارد خواهد شد.

بدین سبب، نقض این حق شناخته شده‌ی بیمار نیز از جمله مسائل مهم حقوق پزشکی می‌باشد. پرونده‌ی بیمار یا مدارک پزشکی او از جهت فیزیکی، جزئی از مایملک و دارایی بیمارستان یا مؤسسه‌ی بهداشتی درمانی است، ولی از جهت محتوای اطلاعات، مایملک بیمار محسوب می‌شود. استفاده از این اطلاعات بدون رضایت بیمار مگر برای ادامه‌ی درمان وی یا تحقیقات پزشکی و در مواردی که قانون اجازه می‌دهد، مجاز نیست.
همچنین باید بیماران مطمئن باشند که اطلاعات درون پرونده‌ی آنان بدون اجازه‌ی خودشان، در اختیار هیچ‌کس غیر از کارکنان بهداشتی، درمانی و مراجع قضایی، قرار نخواهد گرفت.

 

 

پزشکان در طی سوگندی که یاد می‌نمایند خود را نسبت به حفظ اسرار بیمار و عدم افشای اسرار بیمار ملزم، متعهد و مکلف نمایند. بنابراین، همواره وجدان آن‌ها به عنوان ندای درون و نفسی که در صورت بروز اشتباه و خطا انسان را سرزنش می‌نماید، مراقبت‌کننده از رفتار پزشکان در رابطه با افشای اسرار بیماران است و ایشان را از افشای اسرار بیمار منع می‌کند.

بیماری هر شخص داخل در موارد احوال شخصیه و زندگی خصوصی او می‌باشد و شخصی مانند پزشک که بنا بر شغل و حرفه‌ی خویش از این اسرار مطلع می‌شود، باید در حفظ اسرار بیماران و عدم افشای اسرار بیماران کوشا باشد.
در سوگندنامه‌ی بقراط آمده است که:
«هر آنچه در رابطه با زندگی مردم و مراقبت از بیماران یا حتی جدا از آن، می‌بینم و یا می‌شنوم که نباید فاش شود را نزد خود نگاه خواهم داشت و چنین چیز‌هایی را به عنوان یک راز محفوظ خواهم داشت».


اصل بر این است که فقط در صورت رضایت بیمار می‌توان اطلاعات وی را به افراد دیگر فاش کرد وگرنه باید نزد پزشک محفوظ بماند و اهمیت این مسئله در اسناد بین‌المللی از جمله معاهده‌ی پزشکی ۱۹۴۸ ژنو و اصلاحیه‌ی ۱۹۶۸ آن نیز موجود است.

حفظ اسرار بیمار توسط پزشک و کادر درمانی از حقوق مسلم بیمار می‌باشد.

به گونه‌ای که حتی ماده‌ی ۶ منشور حقوق بیمار ایران مصوب ۱۳۸۰ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مقرر کرده است:
«بیمار حق دارد جهت حفظ حریم شخصی خود، از محرمانه ماندن محتوای پرونده‌ی پزشکی، نتایج معاینات و مشاوره‌های بالینی جز در مواردی که بر اساس وظایف قانونی از گروه معالج صورت می‌گیرد، اطمینان حاصل نماید.»

 

 

ماده (۶۴۸) قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد:

«اطبا و جراحان و ماما‌ها و دارو فروشان و کلیه‌ی کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند، هرگاه در غیر از موارد قانونی، اسرار مردم را افشا کنند، به سه ماه و یک روز تا یک سال و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی، محکوم می‌شود.»

قانون‌گذار مرتکبان جرم افشای سر را همه‌ی اشخاصی می‌داند که به مناسبت حرفه‌ی خود محرم اسرار مردم می‌شوند و به خاطر اعتمادی که مردم به آنان دارند، گاه اسرارشان را برای آنان میگویند و یا اینکه آنان به‌طور طبیعی پی به راز‌های مردم می‌برند.

در قانون مجازات اسلامی، جرمی با عنوان افشای اسرار جرم انگاری شده است و مجازات سه ماه تا یک سال حبس و یا جزای نقدی تا شش میلیون ریال برای آن در نظر گرفته شده است. این جرم جرم قابل گذشت است و با نظر شاکی رسیدگی آغاز می‌گردد و با نظر او قرار موقوفی تعقیب یا اجرا صادر می‌شود.

از این رو ، اگر این اشخاص، راز‌های کسانی را که به آن اعتماد کرده‌اند، بازگو کنند، زیان آن در نهایت متوجه جامعه می‌شود، زیرا مردم تا آنجا که امکان دارد، به پزشک یا روان‌شناس یا وکیل یا… مراجعه نمی‌کنند و در نتیجه‌ی عدم مراجعه، سلامت و امنیت جامعه به خطر می‌افتد، بنابراین، قانون‌گذار این موارد را جرم انگاری کرده تا سلامت و امنیت جامعه حفظ شود. با توجه به همین ملاک، پاره‌ای حقوقدانان بر این باورند که این جرم دارای جنبه عمومی است و تعقیب آن منوط به شاکی خصوصی نیست.

 

 

 

در یک نگاه دقیق و با توجه به ماده‌ی مذکور و دیگر قوانین کیفری مشخص می‌گردد که اسرار حرفه‌ای ۲ دسته‌اند:

اول: اموری که صریحاً در قوانین کیفری به عنوان اسرار مردم از آن‌ها یادشده است، مانند:

ماده‌ی (۱۲) قانون راجع به کارشناسان مصوّب ۱۳۱۷.
ماده‌ی (۴۲) قانون دفاتر اسناد رسمی و کانون سردفتران و دفتر یاران مصوّب ۱۳۴۵.
ماده‌ی (۳۰) قانون وکالت مصوّب ۱۳۱۵.
ماده‌ی (۲۷) آیین‌نامه مترجمان رسمی مصوّب ۱۳۷۴.
ماده‌ی (۲۳۲) قانون مالیات‌های مستقیم مصوّب ۱۳۶۱.
ماده‌ی (۷) قانون آمار ایران مصوّب ۱۳۵۳.
ماده‌ی (۹) قانون مربوط به تشکیل دادگاه اطفال بزه‌کار مصوّب ۱۳۳۸ و دیگر مواد قوانین کیفری که در این باره وجود دارد.

دوم: اموری است که صریحاً در مواد قانون ذکر نشده، ولی به روشنی از ماده‌ی (۶۴۸) که بیان داشته:

«و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند»، یک اصل کلی به دست می‌آید و آن عبارت است از اسراری که اشخاص در شغل و حرفه‌ای که هستند، به مناسبت شغل و حرفه‌ی خود از آن اطلاعات آگاه می‌شوند و یا اینکه مردم آن‌ها را محرم اسرار خود پنداشته و مسائل شخصی و مهم خود را برای آنان بازگو می‌کنند، لذا، اگر کسانی مانند مشاوران امور روانی یا رئیس شورای شهر در مراجعات مردم به آن‌ها و به مناسبت حرفه‌ی خود از اسراری آگاه شوند، مشمول عموم ماده‌ی مذکور خواهند شد

 

افشای اسرار بیماران به صورت مطلق جرم نیست و در مواردی، پزشک مطابق با قانون، نه تنها مجاز به افشای اسرار است بلکه حتی الزام قانونی برای ارائه اطلاعات دارد.

اگر بنا بر دستور مقام قضایی لازم باشد تا پزشک اطلاعاتی را برای کشف حقیقت در اختیار مرجع قضایی قرار دهد، پزشک مکلف است که این اطلاعات را به مرجع قضایی تسلیم کند و این مورد، جزو موارد افشای اسرار محسوب نمی‌شود.

همچنین در ماده‌ی ۱۳ قانون جلوگیری از بیماری‌های آمیزشی و واگیردار مصوّب سال ۱۳۲۰ اشاره دارد که با توجه به آثار جبران ناپذیری که بیماری‌های واگیردار بر جامعه دارد، ابتلا به این بیماری‌ها برای حفظ سلامتی افراد می‌تواند به نظر خانواده برسد که این افشا جرم نیست.

در صورت رضایت بیمار نیز پزشک می‌تواند اسرار را در اختیار افراد دیگر قرار دهد و در این مورد، رازداری اصل مطلق محسوب نمی‌گردد.
نتیجه گیری:

در قانون مجازات اسلامی، جرمی با عنوان افشای اسرار جرم انگاری شده است و مجازات سه ماه تا یک سال حبس و یا جزای نقدی تا شش میلیون ریال برای آن در نظر گرفته شده است. این جرم جرم قابل گذشت است و با نظر شاکی رسیدگی آغاز می‌گردد و با نظر او قرار موقوفی تعقیب یا اجرا صادر می‌شود.

نکته‌ای که در خصوص افشای اسرار قابل ذکر است این است که افرادی می‌توانند مرتکب این جرم شوند که به مناسبت شغل و حرفه خود محرم اسرار دیگری هستند مثلا پزشک و وکیل، اما اگر برای مثال خدمتکار وکیلی به طور اتفاقی به این اسرار دسترسی پیدا کند و آنرا افشا کند قابل مجازات نیست.